Yarış ve Yarışma Performansını Etkileyen Faktörler ve Performansı Artırma Yolları
Atların yarış ve yarışma performanslarını genetik ve çevresel faktörler etkilemektedir. Genetik faktörler, tayın anasından ve babasından aldığı ve genlerinden ileri gelen etkileri ifade etmektedir. Genetik olan ve kalıtım derecesi olarak adlandırılan kısım, bir atın yarış performansında genlerin etki payını ya da oranını göstermektedir. Dolayısıyla yarış performansı bakımından bireyler arasında genetik farklılıklar bulunmaktadır
Davranış ve Mizacın (Huy) Etkisi
Atların seçiminde her zaman insanların kullanım amaçları ve ihtiyaçları önemli olmaktadır. Özellikle farklı amaçlarla (yarışlar, yarışmalar ve geleneksel sporlar) yetiştirilen ve eğitilen atların tercihinde, atların sahip oldukları morfolojik, fizyolojik, duyusal, duygusal, bilişsel, davranışsal ve sosyal özellikleri dikkate alınmaktadır. Çünkü, tercih edilen atların uygun ruhsal ve davranışsal özellikleri taşımaları, onlardan beklenen hız, sürat ve sıçrama gibi hareketleri başarılı şekilde yerine getirebilmelerine imkan sağlamaktadır. Amaca uygun özelliklere sahip atların seçimi, büyük rekabetin olduğu yarış ve yarışmalardaki başarının esas unsuru sayılmaktadır
Cinsiyetin Etkisi
Yarış performansının atların cinsiyeti ile yakın ilişkisi olduğu, aygırların kısraklara göre daha yüksek yarış performansına sahip oldukları yapılan çalışmalarda belirlenmiştir. Buna neden olarak cinsiyetler arasındaki hormonal ve morfolojik farklılıklar gösterilmektedir.
Physick, tarafından yapılan çalışmada kazanılan ikramiye miktarı ve yarış sayısına cinsiyetin önemli etkisi olduğu, aygırların kısraklara göre daha fazla başarı gösterdikleri belirlenmiştir. Janczarek ve Kedzierski tarafından idmanın cinsiyetler arasındaki etkisinin kalp atım sayısı esas alınarak incelendiği bir araştırmada, antrenmandan yürüyüşe geçişteki en yüksek kalp atım sayısının oransal olarak dişi ve erkeklerin karışık olduğu grupta belirlenmiş, çalışmada ayrıca karışık cinsiyetteki tayların birlikte idman yaptırılmaları tavsiye edilmemiştir.
Yaşın Etkisi
Taylar doğumlarından itibaren yasal koşu yaşına kadar özenle bakılıp eğitilip uygun yaşta ise antrenmana tabi tutulurlar. Türkiye’de safkan Arap atları için yarışlara başlama yaşı 3 yaş ve İngiliz atları için 2 yaş olarak belirlenmiştir. Yapılan çeşitli çalışmalarda yaşın koşu performansı üzerine etkisinin önemli olduğu bildirilmiştir. Lee ve arkadaşları Kore’de 5-6 yaşlı atların yarış mesafesini daha kısa sürede tamamladıklarını tespit etmişlerdir. Kiper ve arkadaşları ise yaşın etkisini 4-8 yaşlı Arap atlarında 1400 ve 2000 metre mesafeli koşularda önemli bulmazken 2600 ve 2800 metredeki koşularda önemli bulmuşlardır.
Doğum Ağırlığının Etkisi
Tayların doğum ağırlığı pre-natal büyümenin iyi bir ölçüsü ve erken dönemde ölçülebilen karakterlerden birisidir. Doğum ağırlığı normal ve normalin biraz üstünde olan taylarda doğum öncesi büyümenin iyi olduğu, doğum ağırlığı normalin altında düşük olan taylarda ise bu büyümenin yetersiz olduğu kabul edilir. Kendi ırkına özgü ağırlığa sahip olarak doğan taylar yaşama daha güçlü ve avantajlı başlamakta, bu üstünlüklerini yaşamlarının diğer dönemlerinde de devam ettirmektedirler.
Ana Yaşının Etkisi
Cothran ve ark. tarafından yapılan bir çalışmada baba yaşının gebelik ve doğum oranları üzerinde herhangi bir etkisinin olmadığı, ana yaşı ile gebe kalma ve doğum oranları arasındaki ilişkinin önemli olduğu tespit edilmiştir. Bunun dışında, ana yaşının doğum oranı üzerindeki etkisinin gebelik oranı üzerindeki etkisinden daha önemli olduğu, üreme performansı en yüksek anaların 4-15 yaşlılar olduğu, gebelik ve doğum oranlarının 15 yaş üstü analarda keskin bir biçimde azaldığı bildirilmiştir.
Finocchio, en yüksek yarış performansına sahip tayların yedi yaşlı analardan doğanlar olduğunu; Barron, ise genç analardan elde edilen tayların yarışlarda daha fazla başarı gösterdiklerini ve 11 yaştan büyük analardan doğan tayların yarış performanslarının ana yaşıyla ters orantılı olarak azaldığını bildirmiştir. Arap atları üzerinde yapılan bir çalışmada en yüksek ikramiyeyi 21 yaş ve üzerindeki analardan doğan tayların kazandığı tespit edilmiştir.
Mesafe ve Yüksekliğin Etkisi
Atların yapısına uygun mesafeli koşularda koşturulmaları üstün yarış performanslarını ortaya koymaları ve başarı elde etmelerinde gerekli bir durumdur. Yapısına uygun olmayan koşularda koşturulan atlar ise yarışlarda başarı kazanamamaktadırlar Harkins ve Kamerling, tarafından yapılan bir çalışmada yarış performansının orta mesafeli (1600-2400 m) koşularda yarış süresince farklı şekillendiği, bu koşularda atların belli mesafeden sonra sprint yani atak yaparak daha hızlı koştukları bildirilmiştir.
Bu çalışmada atların 1200, 1600 ve 2000 metrelerde tek başlarına; 1200 ve 1600 metrelerde ise kendileriyle aynı özellikteki başka bir atla başa baş koştukları belirlenmiştir. Aksüyek’in yaptığı bir 224 araştırmada kum pistte 1200, 1400 ve 1600 metrelerde Karacabey, 1800 metrede Anadolu İşletmesi orijinli üç yaşlı Arap taylarının daha başarılı oldukları ve Sultansuyu orijinli atların 1800 metrede hiç koşu kazanamadıkları tespit edilmiştir.
