|
Yarış atlarında bir çok mekanizma yarışta etkili olmasına rağmen en önemlileri aşağıda bahsedeceklerimizdir.
-iyi geliştirilmiş fast twitch kas hücreleri
-laktik asit toleransının yüksek olması
-kaslardaki enerji depoları
-yüksek kabiliyetli kas-sinir koordinasyonu
-yüksek oranlı adımdır
Hiçbir at 100% maksimun ve tam hızını 5 adımdan fazla kullanamaz. Quarter horse diye tabir edilen atlar 350-400 (300-350 m) yard koşan atlar bu hızlarını daha fazla kullanamaz. Endurance atları ise tam tersi daha dayanıklıdır (uzuncular). Quarter horse'larda yeterince kaslarında enerjinin olmaması ve aşırı çıkan laktik asidin kaslarda paraliz yapması performansını negatif etkiler. Bu faktörler maksimum hızı devamlı yüksek tutmasını engellerler. Bu iki faktöre kaslar ne kadar alışırsa o kadar at verimli koşar.
En yüksek hızdaki 200 metrede en önemli faktörler
-Oksijenden yararlanma
-Enerjiden yararlanma
-Fast twitch hücrelerin içindeki mitokondrilerin yoğunluğu(oksijeni alıp kullanma kabiliyeti). Uygun çalışmaya başladıktan sonra ancak 6. ayda mitokondrilerin sayısında artış görülür.
-Mekanik olarak adımlardan doğru yararlanma çok önemlidir.
İngiliz ve Standardbred ırklarında mitokondri yoğunluğu, mekanik olarak adımlardan yararlanmadan daha önemlidir. Tüm ırklarda enerjiden yararlanma önemi eşittir.
YARIŞTA FİZYOLOJİ
İngilizler ve Quarter horse’lar (300 metreciler) yarışa başlamadan önece vücut ısıları genelde düşüktür. Isınmamışlardır. Oysa Standard breed ırkı atlar (tırısçılar) genelde start verildiğinde yeterli ısıya ulaştırılıp koşturulurlar.Bu ısındırma yaklaşık olarak dalaktan %50 kan hücrelerinin kana salıverilmesine yol açar. Eğer bu ısınma olmazsa /SPAN>yarışatlarında ancak 400 metre sonra kan sistemi buna ayak uydurmaya başlayacaktır. Bu adaptasyon Quarter horse larda(300m cilerde) çok önemlidir. Zaten yarış o kadarJ
Ayrıca yeteri kadar ısındırılmazsa
-kas ısısı yeteri kadar çıkmayacaktır.(unutmayın fazlasıda zarar)
-kasın kanla beslenmesi yanmadan dolayı oluşan yan ürünlerin atılması zorlaşacaktır
-kasların,tendoların,ligamentlerin esnekliği ve sağlamlığı azalacaktır.
KASIN KULLANDIĞI ENERJİLER
Tüm 3 yarış atı ırkının da HR (kalp atımları) yaklaşık 220-240 .dak/atım dır. İlk 5 saniyede kasın yarışta kullandığı adenosin trifosfattır (ATP). 5-20.saniyelerde posfajen veya creatin fosfat (CP) sistemi kullanılır. Bu sistem hızlı yanma oluşturan sistemdir ve oksijeni kullanmaz. Laktik asit oluşturmaz. Çalışmaya bağlı olarak sprintte bu enerji sistemi yerine laktik asit üretimi yapan sisteme dönülecektir. Glikojen aneorobik olarak oksijen olmadan yakılacaktır. Bu da yüksek oranda laktik asit meydana getirecektir. Tam bu anda zaten Quarter horse ların yarışı bitmektedir.
Bu fazda akselerasyon fazı bitmektedir. Rotary galop bitmekte ve diyagonal galop başlamaktadır. (diyagonal galopta sol arka, sağ arka,sol ön, sağ ön şeklindedir. Rotary galop sol arka,sağ arka, sağ ön, sol ön)dür.
YORULMA FAKTÖRLERİ
Yarış ilerlediğinde , aşırı laktik asit üretimi ile kas paralize olmaya başlar. Bu da
-yarışta topuğun yere çökmeye başlaması
-yanlış adım atmaya başlama
-sakatlanma oluşturur.
Yetersiz ve uygun olmayan şekilde az çalışma ve birden yüklenme neticesinde yorulmalar ve sakatlanmalar en fazla karşımıza çıkmaktadır.
Kaslardaki laktik asit miktarı atın kondüsyonuna, fast twitch kas hücrelerinin oranına, mitokondrilerin yoğunluğuna bağlı olarak değişir. (16-40milimol/L) Bu oran insan koşuculardakinden çok fazladır. Atlarda yarış sırasında derece 41,6 (107F) a kadar çıkar. 25-40 pound (13-20 kilo civarı) kilo kaybeder.
YARIŞ SONRASI FİZYOLOJİ
Laktik asit sanılanın aksine yarıştan sonra ki 5 dakika sonra en yüksek seviyeye çıkar. Yarıştan sonraki yarım saatte laktik asit çıktığı maksimum seviyenin yarısına düşer. İngiliz ve Standard breed atları benzer laktik asit seviyeleri ve doku hasarları gösterirler. Fakat Standardbreed ırkı daha çabuk normale döner. Genç Standardbreed taylar kendi aralarında günde bazen iki bazen üç kere yarışırlar. Bu atlar daha hazır durumdadırlar. Haftada 6 hızlı mili ve 24 adet mili (1600m) rahat kaldırırlar. İngilizler ise 6-8 mil haftada ve 1 mil (1600 m) den daha az yararlanılırlar.
Bir at yarışa hazır olduğu düşünülüyorsa yarışta kaybettiği kilonun yarısını yarış sonrası günün sabahı geri kazanmalıdır. 36-48 saat sonra ise tüm kaybettiği kiloyu geri kazanabilmelidir. Bu şekilde olmazsa at ileriki günlerde kilo kazanmayı bırakın kilo kaybedecektir. Kas enerjisi ve kas enzimleri 48 saat içinde yerine konacaktır ve 4-5. günlerde en yüksek orana çıkacaktır. Dokuların tamiri ise hasara bağlı olarak 3-5 gün alacaktır. Neurotransmitter kimyasalların yerine konması ise 4-5 gün alacaktır. Hızlı ve kısa yarış, yavaş ve uzun yarışlardan daha fazla hasar meydan getirir. Bununla beraber uzun sprintler en fazla hasar verenlerdir. Standardbreed ırkında tüm yarış neredeyse maximum olduğundan, İngilizlerde ise 1400 ler bu uzun sprinte girdiğinden sert geçen yarışlardır.
NOTLAR:
Kaslarda %3 su kaybı , %10 kontraktilite kaybına ve %8 hız kaybına sebep olur.
Parazitler ile en uygun savaş devamlı olarak uygun ilacın değiştirilerek uygulanmasıdır. Bir ay bir etken madde kullanıldı ise diğer ay başka etken maddeli ilaç kullanılmalıdır. (Gebelere ve dopinge dikkat tabii) Yem yemeyem ve beğenmeyen atlar ahırda kemirmeye ve kafa sallamaya, yel yutmaya ve problem yapmaya yatkın olurlar.
Atlar her gün aynı saatte beslenmelidir.
Gece önüne kuru ot konulmalıdır.
Kuru pelet yem 1-2 gün hiç olmazsa açık kaldığı zaman dayanır fakat yem nemlendirildikten sonra muhakkak 1-2 saat içinde yedirilmelidir.
Yemlerde asla ve asla küf olmamalıdır. Otçullar aflatoksine çok duyarlıdır. (Karaciğer harabiyeti.)
Yemi 3 veya 4 öğünde vermek en iyisidir. Bizdeki 2 öğün yanlıştır.
Atların mideleri ufaktır. Atlar geğiremezler.Atlar kusamazlar. Vahşi yaşamda devamlı otlayan yaratıklardır. Devamlı yerler az az mideleri çalışır. Oysa günde 2 öğün vermek gaz ve sancı için uygun ortam yaratır. En güzeli atın günlük ihtiyaçları hesaplanıp ona göre bölünerek vermektir.
Yem değişikliği en az 4 günde, en çok 14 günde yavaş yavaş geçilir. En iyisi en uzun ve yavaş geçiştir.
Bir ata önündeki günlerde yapacağı çalışmaya göre değil şimdi yaptığı çalışmaya göre enerji ayarlaması yapılması lazımdır.
ANTREMAN
Tırnak açısı 48 dereceden küçük veya 54 dereceden büyükse problemdir.
Her nallamada en fazla tırnak açısında 2 derece sapma olabilir.
Uzun tırnak düşük ökçe (Club foot) navikuler problemlere sebeptir.
Yağ yakan enzimler lipoprotein lipaz, β-keto thiolase dır.
3 mil interval çalışma , ½ 800 sıkı çalışma ile eşit laktat dolumuna erişir.
Çalışmadan sonra kalp sayısı 105’in altına iniyorsa çalışma çok kolay, 105-125 hedef aralık. 125-135 ise dikat. Problem olabilir.
Büyük kemikli yumuşak ayaklı atlar mil (1600m) çalışmayı sevmezler. Fakat
sevmeli ve fit olmalarına extra aylar gerekir..
Thermal kamerada susam kemikleri ve tendolar, uzun tırnak, düşük ökçeli hayvanlarda ısı artışı çok görülür. Yanlış değerlendirme dikkat.
Chip ve inflamasyonlu eklemde tam tersi ısı artışı olmaz. Diğer taraf daha sıcak görünür.
Ön ayak tırnaklarına köşelerden asla mıh uygulanmamalı.
Yağ aynı miktarda oksijen ortamında glikojen ile karşılaştırıldığında enerjiyi glikojen kadar sağlayamaz. Hızın azalmasına yol açar.
İnterval training laktik asit seviyesini yükseltmeden anaerobik sistemi çalıştırır.
Uzun yapılan idman kas hücrelerinin kısalmasına fakat çoğalmasına sebep olur.
Yüksek hızlı egzersiz ise kas hücrelerinde hipertrofi meydana getirir.
Önce uzun çalıştırılıp kas hücre sayısı arttırılır daha sonra hipertrofi için hızlı egzersiz yaptırılır.
Kas çapı dayanıklılığı belirler.
3-4 günde bir defa dalak egzersiz ile temizlenir. Dolaşıma taze, dinlenmiş alyuvar girer.
Yarış yerlerindeki atların dinlenme anında %47 sinde, çalışmada %57 sinde echinosit vardır.(Racing Science Rewiev)
Atın tam hızına ulaşması için starttan sonra 12 sn. sonra en yüksek hıza ulaşır.
Atların vücut sıcaklıkları, çalışma ve yarışta 41,6 dereceye çıkar.Isı çok yüksektir.Bu barsaktaki yararlı mikropların ölmesine sebep olur. At gerekli olan ve sentezlemesi gereken maddeleri sentezleyemez.
Rotary galop ilk çıktığında starttan sonra gösterdiği galoptur. Sirkuler özelliktedir. Sağ arka,sol arka,sol ön, sağ ön.
Normal diyagonal galop: Sağ arka,sol arka, sağ ön,sol ön
Rotary galop daha zordur. Daha tehlikelidir.
Koşan atta:
Ovarian kist
Tiroit yetmezlik
Aşırı ısı (barsak florasını bozar)
Aşırı vitamin kullanmamaya çok dikkat edilmelidir.
Mitokondrial enzim aktiviteleri ve miktarı (succinat dehidrogenaz, cytochrome oxidase) çalışma ile artar.
Aerobik çalışma kapiller etrafındaki fiber'ı geliştirir.
Sert çalışma tam tersine capiller densite ve mitokondrial volümü azaltır.
Çalışmayan, yatan kaslarda glikojen düşük seviyededir. Çalışmaya başladığı zaman daha çok laktik asit çıkar ve yağ asitlerinden faydalanamaz.
Yatan kaslarda atrofi 1-3 gün sonra hemen başlar. Çalışmadan sonraki yatan kaslar ilk 5 gün içinde hızla kayba uğrar. Hareketsiz kasta 6 saat sonra protein sentezi yavaşlar.
Yavaş egzersiz aerobik egzersizdir.
Makrofajların içinde plazmaya oranla 40 kat fazla Vit.C vardır. Üst solunum yolu kanamaları ve hastalıklarına da dikkat.
Çok kas çok iş demek değildir. Kasın oranı vücuda göre olmalıdır.
Atlar, insanlardan daha az yorgunluğa dayanırlar. Fakat ağrı eiği yüksektir. Vücutlarında ne olup bitiyor anlamazlar. performansın en yüksek olduğu durumlarda yığılıp kalan çoktur.
Atlarda ağrı eşiği yüksek olduğundan özellikle tay çalışmalarında taya ne kadar yüklenildiğinin bilinmesi çok zordur. Bunun için muhakkak Heart Rate monitör kullanılmalıdır.
Cardiyovasculer olarak Fit atta anaerobik eşik 190’ı geçer.
Veliefendi deniz seviyesinde kurulmuş bir hipodromdur. Devamlı aynı yüksek seviyede kan eritrosit seviyesi istensede tutulamaz. Uygulanan demir ilaçları(IV ve IM ) karaciğer harabiyeti yapar. Çok tehlikeli.
Ön ayak açı 50-52 Arka ayak açı: 52-54 optimum, Ancak 2 yaşına gelmiş tayın tırnak açısı çok büyük problem olmadığı takdirde oynanmamalı. Bırakın öyle kaslın. bütün bacak açısı kendini ona göre ayarlamıştır.
Yağ ancak 30 dakika egzersiden sonra kullanılmaya başlanacaktır. Bizde uygulanmayan uzun yarışlar için önemli. (Fakat gün enerji dengelemeleri için kullanılan yağ hariç) Aerobik enerji atta daha fazla kullanılır. At yüksek oranda Fast twitch High Oxidative kas hücreleri içerir. Bunların bir çoğu laktik asidi okside eder.Yakar. Bu hücreleri geliştirmek için uzun ve yavaş egzersiz gerekir.
Kan laktat oranı 1 hafta sonra çok hızlı düşer.
6 hafta sonra O2 uptake %24 artmıştır.
Oksijen uptake: HR(kalp sayısı) x Stroke volüm(kalpten çıkan kan miktarı) x arteriovenöz oksijen content değişimi
Tay çalışmalara başladıktan sonra stroke volüm 850 ml iken(bir sıkışta kalpten çıkan kan miktarı), 6 hafta sonra 1600 ml ye çıkar.
Çalışma buffering kapasiteyi arttırır. Düşük pH ya adapte olur.
Üst solunum yollarıproblemi geçiren atta 30-60 gün sonra çalışmada kanama oluşturabilir. Avrupa da koşan atlar her 3 ayda bir defa aşılanır.Atlar muhakkak ve muhakkak özellikle tetanoz, grip ve EHV-tip 1 e karşı aşılanmaldır.
Dimethyleglicine immun sistemi geliştirir. Üst solunum yolları için yararlı. Aynı zamanda oksidatif enhancer. Türkiye'de bulabileceğiniz bir madde.
TSH stimulasyon test tiroit fonksiyonunu gösterir. Kas krampları, iştahsızlık, yem bırakma sebepler arasında olan tayın bu testinin yaptırılmasında yarar vardır.Amerikada tiroit fonksiyonu bozuk olan taylara verilmek üzere hazırlanmış tozlar mevcuttur. Üreten firma PLATINIUM firmasıdır. Tavsiye ederim.
Exertioanal myopathy de tiroit hormonu ölçülmeli.
Tendinitiste normal dokunun oluşması için 40 hafta gereklidir.
Termal kamerada olay ortaya çıkmadan 1-2 hafta önce tendinitisi bulabilirsin
Beta endorfinler morfine benzer kimyasallardır. Vücut tarafından üretilirler. Egzersizden sonra kendini iyi hissetmesini sağlar.
Kasların uzun yarışlardaki performansı mitokondri sayısına bağladır.
Egzersizden sonra 3 gün boyunca protein supplement ekleme etkisiz bulunmuştur.
Carnosine, laktik asidin bufferı dır.
Kortizon enjeksiyonundan sonra Fast twitch kas hücrelerinin protein içerikleri 6 gün içinde %40 oranında azalır. Yani sprinti biraz zor yapar. Kas hücre tipleri %70 oranında çalışma ile değişir. Laktik asit seviyesinin yarıya düşmesi için 30 dakika gerekir. Yani koşu veya çalışmadan sonra gelen hayvan muhakkak hafif tırıs yaptırılmak zorundadır. Anlamakta zorlananlar için Daum’un maçlardan sonra takımı hafif çalıştırması gibi. Özellikle yarıştan sonraki 5. dakikada laktik asit en üst seviyededir. Zaten at padokta çifteleri sallamaktadır. Kaslar asit etkisinde yanmaktadır. Muhakkak hafif tırıs gerekli.
Fast twitch tipIIb Slow twitch tipI
Devamlı, sürekli tying up (tutulan at) gösteren atlara Ca ve Na eklendiği vakit bu olgunun kaybolduğu, eklemenin kesildiği vakit hastalığın tekrar çıktığı görülür.( Bu bir yabancı makaleden alınmadır. Denemek lazım diye koydum)
Yorgunluk:
1-TipIIb hücrelerindeki yanma oranı azalır.
2-Creatin fosfat azalır.
3-Kaslardaki ısı sodyum, potasyum, ve ATP az enzimlerini etkiler.
4-pH nın 7.0 dan 6,4 e düşmesi fosfofruktokinaz enzimini inhibe eder.
Böylece fosforilaz b nin fosforilaz a ya dönüşümü azalır. Bu da ATPaz
enziminin etkinliğini azaltır.
5- Hidrojen iyonu açığa çıkarak, hücredeki troponin de Ca’um yapışma yeri
için yarışır.
6-Kas hücre reticulumunda Ca affinitesi bozulur.
7-Amonyak ve free radikaller sinir uçlarındaki sinir iletimini bozarlar.
Canin dişler genelde dişilerde görülmeyebilir. Erkekte ise 5.yaştan sonra görülür.
Nal uçları uzun nallar arka ayaklara uygulanır. Bu ayakların önlere yetiştirmesi engellenir. Arka uçlar fren vazifesi görür. Daha önce yere temas eder.
Omuzdan röntgen çekmek için 300mA gereklidir.
Naviculer problemleri tırnak muayene pensi ile tespit güçtür.
At koşarken burundan defes alır ve verir.
Yarış atlarının hepsi yarışta belli oranda kanama yapar.
Kanama daha çok thoracophrenic bölgede oluşur.
Maksimal egzersizde kalp 240-350 litre/dakikada kan pompalar.
Çamurda iyi koşan atlar çimde genelde iyi koşar.
Soğuk havada yarıştan sonra sıcak mash, sıcak havalarda soğuk mash yedirmek iyidir.
Yonca, ağır çalışan atların böbreklerini yorar.(protein)
Bazı atlar barshoe ile çok iyi çalışır. Yarıştan en az 10-14 gün önce ise değiştirilerek koşulmalıdır.
Sol veya sağ ayaklarda tırnak uzaması aynı değildir. Birisi daha çok uzar.
Sıcak havalarda tırnak aşırı su kaybedeceğinden nemlendirilmelidir. Yağ vs.
Çam katranı çatala sürüldüğünde çatalın gelişimini arttırır.
2 ounce iyot+1/2 litre çam katranı karıştırılarak uygulamak yararlıdır.
(1 ounce=28,3 gram)
Atlar yaşlandıkça derileri pigmentlenebilir(renk değişimi)
Ortalama her 6 ayda tüm vücut proteinleri değişmektedir.
3 ayda kanın tümü değişmektedir.
Diyetten Vit.C eksildiğinde ancak 4 hafta sonra eksiklik belirtileri ortaya çıkar. Vücut depo ediyor fakat çalışan ve yarışan atlarda vit.c ihtiyacı fazladır.
Atletik at 20 kat daha fazla oksijen tüketir
Nal ebatları polo:00-4; binek atlarında 00-8
Mıh 2,5-12 numaralar vardır. En çok kullanılanlar 3-6 numaralı olanlardır.
Yarış atları daha çok 3,5-4,5 numaralı mıhla nallanır. Binek olanlar 5-6 no.
Bazı tırıs atlarında adımın uzması için sümbüğe 150-300gr. ağırlık ilaveleri yapılır.
Tırnakta kesime başlamak, ökçeden sümbüğe doru olmalıdır.
Kesme boyu çatalla aynı olmalıdır.
Ökçedeki mahmuzlar ayağın dönüş hareketini engeller ise I. ve II. falanks kırılabilir.
Yetiştirmede arka ayak nalı ökçeden 1 cm uzun bırakılır.
Kerpetenle nalı sökme işlemi önce ökçelerden başlanır.
DÜNYANIN HİÇ BİR YERİNDE ATLAR 22 SAAT KAPALI TUTULMAZ. BİZ YARIŞ YERİNDE SABAH VE AKŞAM OLMAK ÜZERE TOPLAM 2 SAAT DIŞARI GEZDİRME VE İDMAN DAHİL ATLARI KAPALI TUTUYORUZ. İNGİLTERE, NEW MARKETE GİTTİĞİMDE GERÇEK ATÇILIĞI GÖRMÜŞ OLDUM. YANİ HERKES ATINI HİPODROMDA YARIŞTIRDIKTAN SONRA KENDİ ÇİFTLİĞİNE GÖTÜRMEKTE, HARASINA SALMAKTA, STRES OLMAMAKTADIR. OYSA Kİ BİZ TÜM ATLARIMIZI AYNI YERDE TUTARAK BİR ATTA OLABİLECEK BİR HASTALIĞI TÜMÜNE BULAŞTIRILMASINI SAĞLAYACAK BİR UYGULAMA YAPIYORUZ..
Ercan ÇOKÇEKEN
|
